Rabu, 10 November 2010

WAHYU HASTA BRATA / MAKUTHA RAMA


Di masa globalisasi seperti saat sekarang Anda pasti sudah mengenal / mendengar teori-teori tentang kepemimpinan dari mana-mana bagian dunia. Marilah kita tengok kembali ke dunia pewayangan kita, apa yang dituturkan pewayangan mengenai kepemimpinan. Dalam lakon wayang kita mendengar ajaran Astabrata. Asta adalah delapan, brata adalah laku / perilaku. Delapan perilaku yang diharapkan bisa dilaksanakan seorang pemimpin agar berhasil dalam memimpin orang lain / masyarakat. Astabrata diilhami oleh sifat unsur alam raya : bumi (tanah), maruta (angin), samodra (laut/air), candra (bulan), surya (matahari), akasa (langit), dahana (api) dan kartika (bintang).

Ada dua versi mengenai dari siapa, kepada siapa ajaran Astabrata ini disampaikan. Pertama : di cerita Ramayana, Sri Rama memberi wejangan Astabrata kepada Wibisana ketika akan menjadi raja Lengkapura. Kedua : di lakon carangan “Wahyu Makutharama”, Begawan Kesawasidhi memberi wejangan Astabrata kepada Arjuna. Di bawah ini saya laporkan apa yang ada di buku tentang Astabrata versi kedua, tanpa maksud analisa.

Astabrata yang di pakeliran lakon carangan dapat dibaca di buku “Makutharama” dikarang dan diterbitkan oleh Ki Siswaharsoyo, Yogyakarta, 1963 = cetakan ke 5. Nasehat Begawan Kesawasidhi kepada Arjuna adalah sebagai berikut :

(didalam tanda “ ... “ adalah kutipan wutuh dari buku tersebut dan tetap dipertahankan dalam bahasa Jawa sekalian untuk latihan bahasa Jawa bagi yang belum begitu paham bahasa Jawa) :

 

Siji = Setunggal (halus) = Eka (Sansekerta).

“ Laku hambeging kisma. Lire : tansah murah asih marang sapa bae kang nyuwun den murahi. Amarga kisma iku tansah ngatonake dedanane. Tanem tuwuh cecukulan minangka bogane sagung dumadi, ora liya saka wulu wetuning bantala. Sanadyan anggane pinulasara in janma, pinaculan dinudhukan, parandene kisma malah ngatonake kamurahane, mas sesotya pepelikan warna-warna dadya kaskayane kang mulasara. Mangkono hambeging kisma. “

Kisma (pdl/pedalangan) = bantala (pdl) = donya = bumi = bumi

Lindhu = gempa

Donya horeg = bumi bergetar

 

Loro = Kalih (halus) = Dwi (Sans).

“ Laku hambeging tirta. Lire : tindak anorraga, lumuh ngungkul-ungkuli, tan ngendhak gunaning liyan. Jer tirta iku tansah watak warata tur dayane anggung ngasrepi dadya usadaning kotoran. “

 

Tirta (pdl) = warih (pdl) = tonya (halus) = banyu = air

Tonya umub (halus) = air mendidih

Wedang = minuman

 

Telu = Tiga (halus) = Tri (Sans).

“ Laku hambeging samirana. Lire : tansah naliti sanggya sasana. Tumrap lelabuhaning Nata, tansah niti priksa marang kawula dasih, suker sakit kinawruhan sarana talaten atul. Jer lakuning samirana iku anggung nusupi sanggya sasana. “

Lihat samirana di butir delapan.

 

Papat = Sekawan (halus) = Catur (Sans).

“ Laku hambeging samodra. Lire : jembar miwah sabar ing panggalih. Kamot momoting panggalih, kapanduking suka kingkin sasadone den adu manis, datan jujul datan surut lamun kataman ing sak serik sameng dumadi. Jer samodra iku sanyata angalangut tanpa tepi. Kajogan sarah prabatang miwah tirtaning narmada pira-pira, parandene orak sesak ora luber. “

Jaladri (pdl) = janawi (pdl) = samodra (halus) = laut = laut

 

Lima = Gangsal (halus) = Panca (Sans).

“ Laku hambeging candra. Lire : tansah madangi saindenging bawana. Tumrap lelabuhaning ratu, tansah mamardi pangawikan lan kagunan marang kawula dasih sarana wulanging dwija sogata samurwating dununge. Kutha desa sanadyan lengkehing wukir, sadrajat sapangkat padha sinungan pamardi putra. “

Candra (pdl) = (m)bulan = bulan.

(m)bulanipun ndadari = bulan purnama

 

Enem = Enem (halus) = Sad (Sans)

“ Laku hambeging baskara. Lire : tansah aweh daya kekiyatan marang sanggya gumelaring jagad. Segara nguwab dadi mendhung temah dadi udan, ora liya saka dayane raditya. Bumi mekar nuwuhke cecukulan, iya marga saka kedayan sunaring bagaskara. Tumrap lelabuhaning ratu, anggung paring kekiyatan marang kawula dasih. Nangkoda nara kisma nara karya kang kasekengan, padha antuk sihing ratu minangka pawitan. Sanadyan ing tembe kudu nyaur, nanging sarana sarenti sawuse ngundhuh wohing karya. “

Bagaskara (pdl) = baskara (pdl) = raditya (pdl) =

surya (halus) = srengenge = matahari

Srengenge mlethek = matahari terbit

Srengenge angslup = matahari terbenam

 

 

Pitu = Pitu (halus) = Sapta (Sans)

“ Laku hambeging dahana. Lire : angrampungi. Ora ana sawiji-wiji kang ora lebur dening dahana. Tumrap lelabuhaning Nata, pangawak pradata luhur. Sakabehing prakara kang konjuk ngarsa Nata, kudu rampung paripurna kang pinancas kanthi adil para marta. “

Dahana (pdl) = agni (pdl) = latu (halus) = geni = api

Geni mangalat-ngalat = api berkobar-kobar

 

Wolu = Wolu (halus) = Asta (Sans).

“ Laku hambeging kartika. Hambeg kartika, uga sinebut hambeg wukir. Lire : teguh santosa. Sanadyan sinerang maruta sindhung riwut, parandene bayu bajra malah piyak nganan ngering labet kasor prabawa lan adeging wukir. Tumrap lelabuhaning Nata, sabarang kang wus dhumawuh kudu tetep tumindak tan kena owah. “

Kartika (pdl) = lintang =bintang

Lintangipun abyor (halus) = bintangnya banyak berkelipan

Wukir (pdl) = arga (pdl) = gunung = gunung

Gunung njeblug = gunung meletus

Maruta (pdl) = bayu (pdl) = samirana (pdl) = angin = angin

Sindhung riwut (pdl) = angin ribut

Lesus = puting beliung

Angin semilir = angin sepoi-sepoi

 

Catatan tambahan untuk hitungan basa Jawa :

Sanga = Sanga (halus) = Nawa (Sans).

Sepuluh = Sedasa (halus) = Dasa (Sans). )

 

Demikian menurut Ki Siswaharsoyo. Lakon carangan Wahyu Makutharama ini sangat digemari masyarakat dan sering di pagelar kan.


(diunggah pertama 12 Juni 2009 : Budi Adi Soewirjo)

DASA SILA SUTASOMA

DASHA SHILA SUTASOMA

Karya Mpu Tantular

oleh : alangalangkumitir

Pada Mei 15, 2008

 

 

1.      Aja Sira Anlarani Hati Nin Non

         Jangan Menyakiti Perasaan Orang Lain (dan jangan mengacaukan pikiran orang lain)

2.      Aja amidanda Tan Sabenere

         janganlah menjatuhkan hukuman yang tidak adil

3.      Aja amalat Duwe Nin Wadwa Nira

         Janganlah menjarah harta rakyatmu

4.      Aja Tan Asih In daridra

         Janganlah menunda kebaikan terhadap mereka yang kurang beruntung

5.      Luluta Rin Pandita

         Mengabdilah pada mereka yang sadar

6.      Aja Sira Katungkul Ing Kagunan, Amujya Nabhaktya

         Janganlah menjadi sombong, walau banyak orang menghormatimu

7.      Aja Memateni Yen Tan Sabenere

         Janganlah menjatuhkan hukuman mati, kecuali menjadi tuntutan keadilan

8.      Uttama Si Yen Sira Akalisa Rin Pati,

         Adalah yang terbaik, jika kau tidak takut mati,

9.      Sampuraha Rin Tiwas

         dan bersabar dalam keadaan susah

10.   Anulaha Saama Daana Aja apilih Jana

         (adalah yang terbaik) Jika kau berjiwa besar dan memberi tanpa pilih kasih